กำแพงเมืองเชียงราย

[เชียงรายพันธุ์แท้]

เคยเขียนไว้ที่บอร์ดเก่าเมื่อนานมาแล้ว ขอเอาลงอีกรอบละกันนะครับ

อย่างที่รู้ๆกันว่าเมืองเชียงรายสร้างโดยพญามังรายเมื่อ พ.ศ.1805 ด้วยการก่อกำแพงโอบล้อมดอยทอง ซึ่งไม่ปรากฏหลักฐานแน่ชัดว่ามีอาณาเขตและลักษณะอย่างไร ขณะที่แนวกำแพงและประตูเมืองเชียงรายในปัจจุบันนี้เป็นสิ่งที่สร้างขึ้นในยุคหลัง

ก่อนอื่นจะขอเล่าย้อนไปถึงช่วงปลายสมัยกลางคาบเกี่ยวกับยุค “เก็บผักใส่ซ้า เก็บข้าใส่เมือง”

ช่วงเวลาแห่งการเปลี่ยนขั้วอำนาจในล้านนา จากพม่าสู่สยาม พ.ศ.2347 กองทัพเชียงใหม่ นำโดยเจ้าธรรมลังกา (น้องชายพระเจ้ากาวิละ เจ้าหลวงเชียงใหม่) ร่วมกับพันธมิตร คือ ลำปาง เมืองน่าน เวียงจันทน์ และกรุงเทพฯ ยกกองทัพขับไล่พม่าออกจากเชียงรายและเชียงแสนได้สำเร็จ

หลังจากกวาดต้อนเอาไพร่พลลงไปอยู่ตามเมืองต่างๆทางใต้แล้ว เชียงรายและเชียงแสนจึงกลายเป็นเมืองร้างนับแต่นั้นมา

ต่อมา พ.ศ.2386 พระยาพุทธวงศ์ เจ้าหลวงเชียงใหม่ ได้ฟื้นฟูเมืองเชียงรายขึ้นใหม่ เพื่อเป็นฐานกำลังในเขตล้านนาตอนบน มีฐานะเป็นเมืองบริวารของเชียงใหม่ เจ้าหลวงเชียงใหม่ให้ญาติพี่น้องเชื้อสายลำพูนปกครองเชียงราย โดยเจ้าธรรมลังกาเป็นเจ้าหลวงเมืองเชียงราย เจ้าอุ่นเรือนเป็นพระยาอุปราช เจ้าคำแสนเป็นพระยาราชวงศ์ เจ้าชายสามเจ้าพูเกี๋ยงเป็นพระยาราชบุตรและพระยาบุรีรัตน์

ในการฟื้นเมืองเชียงรายครั้งนี้ อาศัยราษฎร 1,000 ครอบครัว ส่วนใหญ่เป็นไพร่เมืองเชียงใหม่และลำพูน ซึ่งเป็นไทเขิน ไทลื้อ และไทใหญ่ ที่ถูกกวาดต้อนมาจากเมืองเชียงตุง เมืองพยาก เมืองเลน และเมืองสาด ตั้งแต่สงครามเมื่อ พ.ศ.2347 โดยไทเขินจะอยู่บ้านสันโค้ง ส่วนไทใหญ่จะอยู่บ้านสันป่าก่อ ขณะที่ไทยวนที่เป็นชนชั้นปกครองจะอยู่ในเวียง

แนวกำแพงเมืองเชียงรายที่เห็นในปัจจุบันสร้างขึ้นในสมัยเจ้าหลวงธรรมลังกานี่แหละ (ถึงจะไม่ค่อยเหลือร่องรอยเท่าไหร่ก็เถอะ)

กำแพงล้อมรอบเวียง มีลักษณะคล้ายสี่เหลี่ยมผืนผ้า แนวกำแพงด้านทิศเหนือขนานไปกับถนนสิงหไคล ด้านทิศตะวันออกขนานกับถนนพหลโยธิน ด้านทิศใต้ตั้งอยู่บนแนวถนนบรรพปราการ และด้านทิศตะวันตกเริ่มตั้งแต่โค้งหักศอกใกล้สะพานประตูเชียงใหม่ ผ่านเชียงรายคอนโด ก่อนจะอ้อมดอยทองไปบรรจบกับแนวกำแพงด้านทิศเหนือ

เมืองเชียงรายประกอบด้วยประตูเมือง 12 ประตู ดังนี้

         1. ประตูขะต้ำ – อยู่ระหว่างดอยทองกับสนามกอล์ฟแม่กก

         2. ประตูผี – ใกล้ๆเชียงรายคอนโด

         3. ประตูเชียงใหม่ – สะพานประตูเชียงใหม่

         4. ประตูป่าแดง – สามแยกหน้า ร.ร.สามัคคีวิทยาคม

         5. ประตูหวาย – ที่ตั้งของผลงานศิลปะชิ้นเอกของ อ.เฉลิมชัย ซึ่งมนุษย์ทั่วไปเรียกว่า หอนาฬิกาใหม่

         6. ประตูสรี – สี่แยกคริสต์จักรที่ 1 เวียงเชียงราย

         7. ประตูเจ้าชาย – สี่แยกหน้าโรงเรียนเทศบาล 1 ศรีเกิด

         8. ประตูยางเสิ้ง – ริมถนนซูเปอร์ไฮเวย์

         9. ประตูท่อ – หลังอนุสาวรีย์พญามังราย

         10. ประตูท่าทราย – สี่แยกบ้านพักพนักงานยาสูบ ถนนสิงหไคลตัดกับถนนวิเศษเวียง

         11. ประตูนางอิง – สี่แยกสถานีตำรวจภูธรเมืองเชียงฮาย

         12. ประตูท่านาค – ตีนดอย บริเวณทางขึ้นศาลากลางหลังใหม่ (แต่เดี๋ยวนี้มีใหม่กว่า)

ส่วนคูเมืองเชียงรายนั้น ทางทิศเหนือใช้แม่น้ำกกและแม่น้ำกกน้อยเป็นปราการธรรมชาติ ขณะที่ด้านอื่นๆที่เหลือ มีการผันน้ำกกเข้ามาทางสนามกอล์ฟแม่กก ไหลอ้อมดอยทอง ผ่านสะพานประตูเชียงใหม่ เลียบถนนบรรพปราการในปัจจุบันไปทางตะวันออก ก่อนไปบรรจบกับแม่น้ำกกสายเก่าที่ชุมชนเกาะทอง แล้วไหลลงแม่น้ำกกบริเวณสนามกีฬากลาง

ทศวรรษ 2450 ฝ่ายราชการและนายแพทย์วิลเลียม เอ บริกส์ มิชชันนารี ร่วมกันจัดผังเมืองเชียงรายใหม่ โดยการวางถนนให้มีลักษณะตัดกันคล้ายตารางหมากรุกตามแบบเมืองของประเทศสหรัฐอเมริกา ในการนี้ได้มีการถมคูเมืองและรื้อกำแพงเมืองลงด้วย เนื่องจากไม่ใช่สิ่งจำเป็นสำหรับยุคสมัยแล้ว นอกจากนี้ยังป้องกันน้ำในคูเมืองมิให้เป็นแหล่งเพาะพันธุ์เชื้อโรคอีกด้วย

ด้วยเหตุนี้ ปัจจุบันเราจึงไม่เห็นร่องรอยของคูเมืองและกำแพงเมืองเชียงรายเลย แต่ก็นะ ยังมีบางส่วนที่ยังเหลืออยู่ อย่างคูน้ำหน้าโรงเรียนเทศบาล 1 ศรีเกิด หรือที่หน้าโรงเรียนสามัคคีฯ หรือที่สะพานประตูเชียงใหม่ แนวกำแพงเดิมก็ไปดูได้ที่ข้างเชียงรายคอนโด มันจะมีเนินดินอยู่ ส่วนประตูยางเสิ้งที่สร้างใหม่ริมถนนซูปเปอร์ไฮเวย์นั่นก็โอเคนะ เพราะจำลองแบบมาจากภาพลายเส้น ฝีมือนักสำรวจชาวฝรั่งเศส

[salao]

ขอบคุณความรู้ดีๆ ครับ

[NostradaMo~]

เสียดาย เชียงรายและพะเยา เอาคูและกำแพงเมืองมาทำถนนซะเกือบหมด เหลือไว้นิดเดียว
ไม่งั้นเราก็มีจุดขายอีกอันเหมือนเชียงใหม่ ยอมรับว่า เชียงใหม่ สวยมาก บริเวณคูเมือง และ แจ่งต่างๆ บ้านเราเอามาทำถนนเลยไม่น่าพิศมัย

[เชียงรายพันธุ์แท้]

แถวบ้านข้าเจ้ากำแพงเมืองอยู่ตรงไหนยังบ่เกยหันเลย สงสัยจะกล๋ายเป๋นถนน และบ้านเรือนไปหมดแล้ว

บ้านอยู่แถวไหนกาครับ

เสียดาย เชียงรายและพะเยา เอาคูและกำแพงเมืองมาทำถนนซะเกือบหมด เหลือไว้นิดเดียว
ไม่งั้นเราก็มีจุดขายอีกอันเหมือนเชียงใหม่ ยอมรับว่า เชียงใหม่ สวยมาก บริเวณคูเมือง และ แจ่งต่างๆ บ้านเราเอามาทำถนนเลยไม่น่าพิศมัย

ก๋ำแปงเมืองแป้ก็เหมาะครับ คนแป้เปิ้นช่วยกั๋นฮักษาดีขนาด

[jack]

คนเมืองพาน รายงานตัวครับ

[เชียงรายพันธุ์แท้]

ประตูเมืองที่ห้าแยกริมถนนซูเปอร์ เรียกว่า ประตูยางเสิ้ง ครับ
ประตูเก่าถูกทำลายทิ้งไปนานแล้ว
ประตูเมืองที่เราเห็นในปัจุบันเป็นประตูที่สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ.2530
โดยมีความยาวเท่าที่เห็นนั่นแหละ
อาศัยต้นแบบจากภาพสเก็ตของนักสำรวจชาวฝรั่งเศส

กำแพงและประตูยางเสิ้งที่สร้างใหม่นี้ก่อสร้างขึ้น
เนื่องในโอกาสเมืองเชียงรายมีอายุครบ 725 ปี
โดยในการนี้นอกจากจะสร้างประตูยางเสิ้งแล้ว
ยังมีการสร้างเสาสะดือเมืองไว้บนดอยทอง
และป้ายชื่อประตูเมืองไว้ตามตำแหน่งที่เคยเป็นประตูเมืองในอดีตด้วย

คณะกรรมการที่ทำการก่อสร้างเพื่อฉลองวาระที่เมืองเชียงรายอายุครบ 725 ปี
เป็นการร่วมมือระหว่างจังหวัดเชียงรายและสถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
โดยได้รับงบสนับสนุน 40% จากรัฐบาลเยอรมนี
ที่เหลือเป็นรายได้จากการบูชาวัตถุมงคลและเงินบริจาค
ผู้ที่เกี่ยวข้องในโครงการนี้เยอะมาก เช่น
พระอุดมปัญญาภรณ์ รักษาการเจ้าคณะจังหวัดเชียงราย
นายอร่าม เอี่ยมอรุณ ผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงราย
นายวีรเดช ทรงชัยกุล นายกเทศมนตรีเมืองเชียงราย
นายวิชัย เทพวัลย์ ประธานสภาจังหวัดเชียงราย
ดร.ฮันส์ เพนธ์ นักวิชาการประจำสถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
นอกจากนี้ยังมีอีกหลายท่าน ซึ่งไม่สามารถกล่าวในที่นี้ได้หมด

ประตูยางเสิ้งที่สร้างขึ้นใหม่นี้ทำจากคอนกรีต
ก่อทับด้วยอิฐ ข้างในกลวงโบ๋ (ตามภาพ)
เขียนแบบโดย นายวันชัย โกลละสุต สถาปนิกโยธาธิการจังหวัดเชียงราย
ส่วนสะดือเมืองและป้ายประตูเมือง ออกแบบโดย นายพิทยา บุนนาค
อาจารย์พิเศษ คณะวิจิตรศิลป์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

อ้างอิง (หนังสือ)
งานสมโภชเสาสะดือเมืองและกำแพงเมืองเมืองเชียงราย, เชียงราย : สำนักงานจังหวัดเชียงราย, 2531
ที่ระลึกพิธีเปิดป้ายชื่อประตูเมืองเชียงราย : 25 มกราคม 2530, เชียงราย : ชมรมเสวนาประวัติศาสตร์ไชยนารายณ์, 2530
อนุสรณ์การสมโภชเมืองเชียงราย 725 ปี, เชียงราย : สำนักงานจังหวัดเชียงราย, 2529

[เชียงรายพันธุ์แท้]

...

[เชียงรายพันธุ์แท้]

ที่มาของชื่อประตูเมืองเชียงรายทั้ง 12 ประตู ดูในรูปเลยครับ

อ้างอิง (หนังสือ)
งานสมโภชเสาสะดือเมืองและกำแพงเมืองเมืองเชียงราย, เชียงราย : สำนักงานจังหวัดเชียงราย, 2531
ที่ระลึกพิธีเปิดป้ายชื่อประตูเมืองเชียงราย : 25 มกราคม 2530, เชียงราย : ชมรมเสวนาประวัติศาสตร์ไชยนารายณ์, 2530
อนุสรณ์การสมโภชเมืองเชียงราย 725 ปี, เชียงราย : สำนักงานจังหวัดเชียงราย, 2529

[WH_Y]

..สรียินดีนักๆเน้อเจ้า กับความฮู้เรื่องกำแปงเมืองเจียงฮายเจ้า..อ่านแล้วได้ความฮู้เกี่ยวกับประตูเมืองเจียงฮายแหมนักเลยเจ้า..ยิ๊นดีเจ้า..

[boondham]

นับถืออาจารย์ ครับ สุดยอด

[เด็กอินเตอร์]

ส่วนหนึ่งของกำแพงเชียงราย

[ตาต้อม]

แถวบ้านข้าเจ้ากำแพงเมืองอยู่ตรงไหนยังบ่เกยหันเลย สงสัยจะกล๋ายเป๋นถนน และบ้านเรือนไปหมดแล้ว

บ้านอยู่แถวไหนกาครับ

ที่เมืองแป้เขาฮ้องก๋ำแปงเมืองว่า เมฆ ครับบ่ฮู้เหมือนกั๋นว่าเพราะอะหยัง หลังบ้านที่ผมเคยอยู่ตอนเล็กๆอยู่ติดก๋ำแปงเมืองแป้เลยครับเลยครับ
เสียดาย เชียงรายและพะเยา เอาคูและกำแพงเมืองมาทำถนนซะเกือบหมด เหลือไว้นิดเดียว
ไม่งั้นเราก็มีจุดขายอีกอันเหมือนเชียงใหม่ ยอมรับว่า เชียงใหม่ สวยมาก บริเวณคูเมือง และ แจ่งต่างๆ บ้านเราเอามาทำถนนเลยไม่น่าพิศมัย

ก๋ำแปงเมืองแป้ก็เหมาะครับ คนแป้เปิ้นช่วยกั๋นฮักษาดีขนาด

[corolado4]

กำแพงเมืองไม่มี แต่ก็น่าจะมีป้ายบอกแนวเป็นประวัติศาสตร์ ทั้งภาษาไทย-เทศ
ต้องฝากฝ่ายที่เกี่ยวข้อง ไม่ว่า จว.  วัฒนธรรม ท่องเที่ยว นำมาส่งเสริมด้วย
มีป้าย ผัง พร้อมภาพที่พวกเรามาเสนอประกอบเป็นป้ายถาวรเหมือนป้ายแนะนำ
สถานที่ท่องเที่ยว  คงใช้งบไม่มาก เมื่อเห็นผลจากอดีตแล้ว
ฝรั่งยุคใหม่ คงได้ก่นญาติตัวเก่าที่มาทำเสียหาย แต่มันผ่านไปแล้วก็เรียกคืนไม่ได้
อย่างน้อย ฉลอง ๗๕๐ ปี คงมีอะไรโชว์บ้าง ไม่เฉพาะในงาน หรือในนิทรรศการ
ที่พองานเลิก ก็เก็บฉาก จะค้นคว้าอีกก็ไม่เจอ เป็นเศษซากกระดาษโฟม
ถนนเส้นทางเก่าก็ยังมี หน้าดุสิต ประปา ไปแยกดอยตอง เป็นถนนลงท่าวังคำเก่า
มีต้นฉำฉาเป็นแนว คงได้เห็นอีกหลายปี ถ้าไม่ถูกตัดขยายถนนซะก่อน
ท่าวังคำ คงสุดแถวโรงสูบน้ำประปา หอสูงปัจจุบัน
คูเมืองเหลือแค่หน้าสามัคคี กำแพงเหลือแค่ริมคอนโดเทล ติดป้องกันภัย คงใช่นะ
ส่วนที่ห้าแยก กำแพงที่เป็นแนวถนน สร้างขึ้นใหม่ตรงแนวเดิมใช่หรือเปล่า
เดี๋ยวคนรุ่นใหม่เข้าใจผิดนะ  ทุกอย่างอาจสิ้นไป แต่อาจสร้างสมเอาไว้ให้ลูกหลาน
ได้เรียนรู้ได้จากการรวบรวมในรุ่นพวกเรา  ทำเสียแต่เดี๋ยวนี้นะท่านนะ
วันฉลองครบรอบ ๗๕๐ ปี ประวัติศาสตร์เชียงรายจะได้ไม่ตกหล่น
และ ปีที่ ๗๕๑ ต้องมีพร้อมให้ คนปีที่ ๘๐๐ ได้ทราบเช่นเดียวกัน
ใครเห็นด้วยยกมือขึ้นนนนนนนน

[มนุษย์เงินเดือน]

น่าเสียดายเน๊าะ

[แก้วซอมพอ]

 

[ปุถุชน(ทุกหยาดเหงื่อเพื่อลูกเมีย)]

น่าจะบูรณะของที่มีอยู่และค่อยค้นหาสิ่งที่หาไม่เจอนะยกตัวอย่างบริเวณกำแพงเมืองมีร่องรอยของการทุบเป็นรูด้วย

[nalismenox]

น่าเสียดายมากๆเลยนะครับ
แต่ถ้ายังมีอยู่ก็นึกภาพไม่ออกเหมือนกันว่าตัวเมืองจะออกมาลักษณะยังไง
เห้อ....
เออ เคยได้ยินมาว่าแบบประตูเมืองที่ห้าแยกอ่ะมันไม่ใช่แบบล้านนาจริงๆอ่ะ
เค้าไปเอาแบบจากอยุธยาหรือไงเนี๊ยะมาทำ อันนี้ไม่ยืนยันนะครับแต่ได้ยินเขาพูดกันมานานละ
เคยออกทีวีด้วยแต่ย้ำนะว่านานแล้วจริงๆ แบบประตูที่เชียงใหม่ก็มีนักวิชาการออกมาพูดทำนองเดียวกันด้วย อันนี้ผู้รู้อาจจะรู้อยู่ด้วย
สงสัยเหมือนกันว่าพวกอิฐต่างๆเขาเอาไปทำอะไรกันนะ เพราะท่าทางก้อนคงใหญ่มากๆ
ยายเคยพูดให้ฟังนะครับว่าเมื่อก่อนแม่น้ำกกกว้างใหญ่มากๆ ลึกด้วย
ยายไปซักผ้าอยู่แถวบริเวณโรงแรมดุสิตในปัจจุบันอ่ะครับฝั่งก่อนข้ามสะพานนะครับ
ทำให้นึกถึงเืมืองเชียงแสนเมื่อก่อนเมืองคงประมาณนี้อยู่ริมฝั่งน้ำโขงทอดตัวยาวตามแนวน้ำ
มีกำแพงเมืองริมน้ำและบริเวณต่างๆ ตอนผมเป็นเด็กเคยหนีพ่อไปเล่นน้ำบริเวณนั้นด้วย
เขาขุดทรายกันนะครับ มีเศษถ้วยชามแตกเยอะมาก มีก้อนอิฐด้วย ก็รู้สึกแปลกๆเหมือนกัน
ตอนนี้เ็ป็นเด็กไงเลยไม่รู้และไม่สนใจ พอโตขึ้นก็เลยนึกขึ้นมาว่า อาจจะเป็นพวกโบราณวัตถุก็ได้ อิอิอิ

[เทพบุตรดาวเหนือ เคนชิโร่]

เกิดมากำลังฮู้นี้ ขอบคุณจี๊ดหนักคับ

[nutjunior]

ได้ความรู้มากมายเลยครับ ขอบคุณมากครับ

[หลานอุ้ยเกี๋ยง]

ผมชอบจังครับ ประวัติศาสตร์แบบนี้ ยิ่งบ้านเราด้วย  ไม่ทราบวาเราจะไปหาความรู้แบบเต็มๆได้ที่ไหนครับ

ไปดูเมืองละปูน กับ เจียงใหม่นี่ อยากให้บ้านเฮาเหมือนเปิ้นแต้ๆครับ