ทั้งอริยะสัจ 4 และ ปฏิจจสมุปบาท คือเหตุ ปัจจัยแห่งทุกข์ครับ
ถ้าเข้าใจ อริยะสัจ 4 ก็จะเข้าใจปฏิจจสมุปบาท หรือเข้าใจ เหตุปัจจัยของทุกข์ ซึ่งเป็นแก่นหลักของพุทธศาสนานั้นเอง
การที่จะเข้าใจได้ นั้นมีหลายระดับ ถ้าแค่เพียงคิดพิจารณา ก็จะเข้าใจในระดับคิดพิจารณา ซึ่งมันไม่ถึงจิต ถึงใจ ก็ยังดับเหตุแห่งทุกข์ไม่ได้
การที่จะให้เข้าใจถึงจิต ถึงใจ ต้องอาศัยการภาวนา เจริญสติ อย่างเดียวครับ เมื่อไหร่ เห็นทุุกข์สัจจะ ที่เกิดบนขันธ์ 5 อย่างแจ่มแจ้ง เมื่อนั้นแหละครับ ถึงจะเข้าใจอริยะสัจ 4 และปฏิจสมุปบาท อย่างแท้จริง
ชาติปิ ทุกขา...........ความเกิดก็เป็นทุกข์,
ชะราปิ ทุกขา.......... ความแก่ก็เป็นทุกข์,
มะระณัมปิ ทุกขัง.......... ความตายก็เป็นทุกข์
โสกะปะริเทวะทุกขะโทมะนัสสุปายาสาปิ ทุกขา.......... ความโศก ความร่ำไรรำพัน ความไม่สบายกาย ความไม่สบายใจ ความคับแค้นใจ ก็เป็นทุกข์
อัปปิเยหิ สัมปะโยโค ทุกโข..........ความประสบกับสิ่งไม่เป็นที่รักที่พอใจ ก็เป็นทุกข์,
ปิเยหิ วิปปะโยโค ทุกโข..........ความพลัดพรากจากสิ่งอันเป็นที่รักที่พอใจ ก็เป็นทุกข์,
ยัมปิจฉัง นะ ละภะติ ตัมปิ ทุกขัง.......... มีความปรารถนาสิ่งใดไม่ได้สิ่งนั้น นั่นก็เป็นทุกข์
สังขิตเตนะ ปัญจุปาทานักขันธา ทุกขา..........ว่าโดยย่อ อุปาทานขันธ์ทั้งห้า เป็นตัวทุกข์,
เสยยะถีทัง..........ได้แก่สิ่งเหล่านี้คือ,
รูปูปาทานักขันโธ..........ขันธ์อันเป็นที่ตั้งแห่งความยึดมั่นคือรูป,
เวทะนูปาทานักขันโธ.......... ขันธ์อันเป็นที่ตั้งแห่งความยึดมั่นคือเวทนา,
สัญญูปาทานักขันโธ.......... ขันธ์อันเป็นที่ตั้งแห่งความยึดมั่นคือสัญญา,
สังขารูปาทานักขันโธ.......... ขันธ์อันเป็นที่ตั้งแห่งความยึดมั่นคือสังขาร,
วิญญาณูปาทานักขันโธ.......... ขันธ์อันเป็นที่ตั้งแห่งความยึดมั่นคือวิญญาณ,
การเข้าไปยึดยั่นถือมั่นในขันธ์ห้า คือ รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ นี่แหละครับ เป็นตัวทุกข์รอท่านอื่นมาต่อบ้างครับ